W naszych wpisach wielokrotnie pochylaliśmy się nad kwestią instrumentalnego wszczynania postępowań karno-skarbowych, mających na celu jedynie zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego (odsyłamy np. tu: https://stanek-legal.pl/instrumentalne-wszczecie-postepowania-karno-skarbowego/ lub tu: https://stanek-legal.pl/instrumentalne-wszczecie-postepowania-karno-skarbowego-po-uchwale-nsa-z-24-maja-2021-r-sygn-i-fps-1-21/. Ostatnie orzecznictwo sądów administracyjnych było zdecydowanie korzystne dla podatników. Sądy dostrzegły problem instrumentalności wszczynania postępowań przygotowawczych i wynikających z tego zagrożeń.
W tę korzystną linię orzeczniczą nie wpisuje się jednak wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 kwietnia 2022 r., sygn. II FSK 280/22. W przywołanym orzeczeniu NSA stwierdził, że z uwagi na udział prokuratora, wszczęcie postępowania nie miało pozorowanego charakteru i nakierowane było na pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności karnej. Zdaniem sądu trudno mówić o instrumentalnym wykorzystaniu przez organ podatkowy postępowania karnego, gdy czynności dokonuje prokurator czyli organ, który nie jest instytucjonalnie powiązany z organem prowadzącym postępowanie.
Stanowisko NSA zdaje się być znacznym uproszczeniem. Należy bowiem mieć na względzie sytuacje, gdzie Prokurator wszczyna postępowanie na podstawie zawiadomienia fiskusa. Najczęściej postępowania przygotowawcze kończą się wówczas umorzeniem (z uwagi na brak znamion czynu zabronionego bądź brak dowodów na popełnienie przestępstwa) lub zawieszeniem (w oczekiwaniu na rozstrzygnięcie sprawy sądowoadministracyjnej).
Powyższy problem został dostrzeżony np. przez WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 31 maja 2022 r., sygn. I SA/Gl 1406/21, w którym Sąd uznał, że w sprawie zachodzą istotne wątpliwości co do tego, czy postępowanie karne skarbowe zostało wszczęte dla realizacji jego celów. O tych wątpliwościach świadczyć miało m.in. to, że wszczęcie postępowania karno-skarbowego nastąpiło w związku z zawiadomieniem naczelnika US odnośnie popełnienia przestępstw skarbowych.
W rozpatrywanej kwestii pogląd WSA w Gliwicach wydaje się jak najbardziej zasadny. Wykluczenie instrumentalności wszczynania postępowań karno-skarbowych w przypadku jakiegokolwiek udziału Prokuratora w sprawie, pozostawia bowiem fikusowi drogę do dalszego nadużywania instytucji zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Mianowicie poprzez zawiadamianie Prokuratury o możliwości popełnienia przestępstwa, a nie samodzielne wszczynanie postępowania.